Orta statistik bir israilli təqviminə baxdıqda və Roş Ha-Şana bayramından sonrakı səhər, Tişrey ayının üçüncü günü sübh çağıdan qaranlıq çökənə qədər (2022-ci ildə bu, 28 sentyabr) oruc tutulduğunu gördükdə, bu orucu adətən bayram süfrəsinin yemək-içməklə dolu iki günündən sonra bədənə "yüklənmənin" azaldılması üçün nəzərdə tutulmuş bir yüngülləşdirici gün kimi qəbul edir – axı bu günlərdə yeyilib-içilənlərin siyahısını saymaq belə çətindir.
Bəlkə ona elə gəlir ki, müdriklər (axı onlar müdrikdir) bu orucu məhz həzm sisteminə düşən yükü azaltmaq üçün fikirləşiblər. Yaxud da düşünür ki, bu oruc Yom Kipurdan əvvəl bir məşqdir, çünki Yom Kipurda – keçən ildə edilən saysız-hesabsız günah və səhvləri yumaq üçün – tam bir günlük oruc tutmaq ciddi səbəbə əsaslanır. Bəs Gedaliya orucu ilə nə etmək olar? Müdriklər bununla nə demək istəmişdilər?
Məsələ burasındadır ki, Gedaliya orucunu təsis edən müdriklər ümid edirdilər ki, iki min beş yüz il əvvəl baş verən hadisə gələcək nəsillərə, o cümlədən bizlərə, yəni müasir insanlara bir dərs olacaq.
O qaranlıq günlərin hadisələrinə qayıdaq – eramızdan əvvəl 597-ci il. Yerusəlim Məbədi Babil kralının ordusu tərəfindən dağıdılmışdır. Əhalinin bir hissəsi əsarətə aparılmış, qalanı isə, xüsusən də torpaqla məşğul olanlar, Gedaliya ben Axikamın rəhbərliyi ilə İsrail torpağında qalmışdılar. Gedaliya nəcabətli bir ailədən gəlirdi (babası padşah Yeşayanın zamanında katib olmuş, atası Axikam isə peyğəmbər Yeremiyanı xilas etmişdi). Tanax (Padşahlar 2, 25:22–26 və Yeremiyanın kitabı, 40:5–43:7) Gedaliyaya müsbət qiymət verir. O, cəmi iki ay ərzində ölkədə normal həyatı bərpa etmiş və xalqı Babil qəddarlığından qorumaq üçün çalışmışdır.
Düşmən işğalından sonra milli dirçəliş ümidi yaranmışdı. O, Babililərdən qorunmaq üçün ölkəni tərk etmiş və qonşu ölkələrdə sığınacaq tapmış insanları geri dönməyə çağırdı. Geri dönüş başladı. Padşah nəslindən olan İşmael ben Netanya da qayıtdı. O, Gedaliyanı öldürməyi planlaşdırmışdı. Onun hərəkətləri yalnız şəxsi maraqlardan irəli gəlirdi, milli mənafe ilə əlaqəli deyildi. Bildirilir ki, İşmaelin bu planı ammonluların kralı Baalis tərəfindən dəstəklənirdi. Gedaliyanın silahdaşları onu bu təhlükə barədə xəbərdar etmiş və İşmaeli zərərsizləşdirməyi təklif etmişdilər. Lakin Gedaliya onlara inanmamışdı. O, günahsız bir insana böhtan atmaqdan qorxurdu. Təəssüf ki, yanılmışdı.
Roş Ha-Şana günündə İşmael ben Netanya özü ilə birlikdə dəstəsi ilə bayram süfrəsinə gəlmiş, yeməkdən sonra Gedaliyanı, onun yaxınlarını və Babil qarnizonunun əsgərlərini qətlə yetirmişdi. Bundan sonra ammonlulara qaçmışdı.
Bu namərd qətlin cəzası qaçılmaz olmuşdu. İsrail torpağındakı yəhudi icması tamamilə məhv edilmişdi. Gedaliyanın xatirəsinə oruc günü təyin olunmuşdur – lakin bu oruc onun qətlə yetirildiyi gündə deyil, çünki Roş Ha-Şana günü oruc tutmaq olmaz. Buna görə də bu hadisədən sonrakı gün – Tişrey ayının üçüncü günü (2022-ci ildə 28 sentyabr) oruc günü elan edilmişdir.
Müdriklər ümid edirdilər ki, baş verən hadisə gələcək nəsillər üçün, xüsusən də müasir cəmiyyət üçün dərs olacaq. Ən dəhşətlisi odur ki, tükənməyən düşmənçilik və qarşılıqlı inamsızlıq şəraitində ölkəni itirmək təhlükəsi realdır. Məhz buna görə də hər bir insan yeni il süfrəsi arxasında oturarkən, alma parçasını bala batırıb yeyərkən özünə bir sual verməlidir: cəmiyyətdə qarşılıqlı anlaşma və ədalətə necə nail ola bilərik? Gedaliyanın qanı əsrlərin dərinliyindən ağlın səsinə səsləyir!
Yakov Yovnöviç