Antik diasporadakı yəhudilər (qalut) haqqında. Plutarx (I–II əsrlər) yazırdı ki, “filosofiyaya ehtiyacı olan hər bir şəxs Simon dərzixanaçı olmaq istərdi ki, Sokrat kimi filosoflarla tez-tez ünsiyyətdə ola bilsin”.
II–III əsr tarixçisi Diogen Laertski özünün “Məşhur filosofların həyatı, təlimləri və aforizmləri haqqında” əsərində Simon haqqında yazır: “Sokrat onun emalatxanasına gələndə, danışdıqları hər şeyi yadda saxlayıb qeydə alırdı, buna görə də onun dialoqları "dərzixanaçı" adlanır. Deyirlər ki, o, Sokrat dialoqlarını ilk yazan şəxs olub” ("ilk" — Sokratın digər şagirdlərindən əvvəl – Müəllifin qeydi).
404-cü ilə aid Sinizi Kirenaylı öz traktatında onların münasibətini tamamlayır: “Hətta dərzi Simon belə, Sokratla hər şeydə razılaşmır, hər bir fikri əsaslandırmasını tələb edirdi.” Həmçinin Sokratın şagirdi olan Elidalı Fedonun “Simon” və “Dərzixana söhbətləri” adlı iki dialoqunda Simonun adı çəkilir. Diogen Laertski qeyd edir ki, bəziləri “Dərzixana söhbətləri”nin müəllifinin başqa bir Sokrat şagirdi — Sfettdən olan Eskin olduğunu deyirlər. Bu da Eskinin Simonla tanışlığını göstərir.
Simonun Sokratın yanında layiqli yerini heç kim inkar etmirdi. Lakin zaman keçdikcə, Makedoniyalı İsgəndərin ölümündən sonra güclənən antiyəhudi əhval-ruhiyyə, elmi dairələrdə belə davam etdirildi. Bəzi “tədqiqatçılar” Simonun həqiqətən mövcud olub-olmaması ilə bağlı şübhələr yaratdılar. Onlar onun yalnız Fedonun uydurması olduğunu iddia edirdilər. Bu şəxslər heç düşünmədilər ki, əgər belə idisə, Fedon bu adı haradan tapmışdı?
Simona qarşı ən əsas arqument onun Ksenofont və ya Platon tərəfindən qeyd edilməməsidir. Lakin bu da izah edilə bilər. Simon unudulmağa doğru gedirdi, əgər Arxeologiya onun köməyinə gəlməsəydi.
1954-cü ildə Amerika Klassik Tədqiqatlar Məktəbinin Afina Aqarasında apardığı arxeoloji qazıntılarda bir dərzi emalatxanasının qalıqları və içində “SİMON” yazısı olan bir kilyks (çini kasa) tapıldı. Tapıntı V əsrə aiddir.
Bu tapıntı həmin Simon dərzinin Sokratın dostu olduğunu göstərirdi. Lakin bəzi skeptiklər yenə də onun kimliyini sual altına almağa çalışdılar.
Antik dövr şəxsiyyəti haqqında bu qədər az arxeoloji və yazılı mənbənin mövcudluğu maarifləndirici oxucuda şübhə yarada bilər. Amma mövcud faktlar və dolayı dəlillər birləşdirildikdə, 5-ci əsr Afinasında “antik rəvayətlərin” məntiqli mozaikası qurula bilər.
Əvvəlcə qeyd edək ki, Afina Aqarası ətrafında kiçik evlər, dükanlar və ustaların emalatxanaları yerləşirdi. Tapılmış bu dərzi emalatxanasının möhkəm strukturu onun varlı bir insana məxsus olduğunu göstərir. Bunu üstündə “Simon” yazılmış incə çini kasa da təsdiq edir.
Simon ayaqqabı istehsalı ilə məşğul idi. Lakin kasıblar üçün ayaqqabı tikməklə çox qazanmaq mümkün deyildi. Deməli, o, bahalı ayaqqabılar tikən peşəkar idi. O dövrdə qadın ayaqqabısı gözəllik və bahalılığı ilə seçilirdi. Ola bilsin, Simon ilk dəfə sağ və sol ayaq üçün fərqli ayaqqabı tikməyi tətbiq etmişdi.
V əsr Afina hadisələri kontekstində qeyd etmək lazımdır ki, Kserks üzərində qələbədən sonra Afina daha da gücləndi və yunan mədəniyyətinin paytaxtına çevrildi. Burada məşhur getera Aspaziyanın salonu fəaliyyət göstərirdi.
Aspaziya Miletdə doğulmuş, gözəl və savadlı qadın idi. Miletin məşhur filosof məktəbləri və teatrları vardı, burada yəhudilərə şərəfli yerlər verilirdi. 440-cı illərdə Aspaziya Afina şəhərinə köçdü. Onun salonu Anaksagor, Fidias, Herodot, Sokrat, Alçiviad və Ksenofont kimi şəxslərin toplaşdığı mərkəz oldu. O, tezliklə Afina lideri Perikl ilə evləndi.
Böyük ehtimalla, Afina “birinci xanımı” olan Aspaziya ayaqqabı sifarişlərini şəhərin ən yaxşı ustasına — Simona verirdi. Diogen Laertski bir epizodda yazır ki, “Perikl ona (Simona) həyat üçün maaş təklif edir, lakin Simon onun sözlərini rədd edir və bildirir ki, onun danışığı nə satılır, nə də satın alınır.” Belə cavabı yalnız müstəqil, varlı və azadfikir bir adam verə bilərdi.
Sokrat — sadə ailədən olan, sənətkar, demokrat bir şəxs idi. Daşyonan atası və mamalıqla məşğul olan anasından sənət öyrənmişdi. Akropolün inşasında iştirak etmişdi. Simon Sokrata nisbətən yaşlı ola bilərdi və hazır dünya görüşünə malik idi. Ola bilsin ki, Simon Afina vətəndaşı deyildi və bu da onun statusuna təsir edirdi.
Ən önəmlisi, Simon yəhudi idi. Bu, onun adından — Şimon/SİMON — açıq-aşkar görünür. Antik mənbələrdə onun mövcudluğuna şübhə edənlər yeni dövr tədqiqatçılarıdır. Fedon bu qeyri-adi adı hardan tapmışdı, əgər şəhərdə belə bir adam yaşamayıbsa?
Ksenofont və Platonun onu xatırlamaması da başa düşüləndir. Ksenofont Sokratı tərifləyən əsərlər yazmışdı, ancaq Simondan bəhs etməyə ehtiyac duymamışdı. Platon isə aristokrat idi. Onun üçün Sokrat sadəcə daşyona deyil, “ellinlərin ən müdriki” idi.
Əlavə olaraq, Simona dair məlumatların yoxluğu onun gerçəkliyini inkar etmir. Plutarx və Diogen Laertski tərəfsiz və obyektiv yazarlardır.
Sokratın Simona ilk dəfə nə vaxt gəldiyini bilmirik. Lakin bu iki fərqli mənşədən gələn adamın dostluğu mədəniyyətlərin qovuşmasına misaldır. Simon — yəhudi monoteizminin, humanizmin, əxlaqın daşıyıcısı idi. O, Musa Kitabından gələn etik anlayışları Sokrata çatdırırdı.
Diogen Laertski Simona aid 33 dialoqun adını qeyd edir: “Tanrılar haqqında”, “Xeyir haqqında”, “Gözəllik haqqında” və s. Bu siyahı mövzu olaraq Platon və Antisfenin əsərləri ilə üst-üstə düşür.
Antisfenin dediyi kimi: “İnsanlar çox tanrı olduğunu düşünür, amma əslində yalnız biri var.” Bu fikir açıq-aydın yəhudi təlimindən qaynaqlanır.
Bütün bunlar Simonun sadəcə bir dərzi deyil, həm də fikir adamı, etik və humanist düşüncəli bir müəllim olduğunu göstərir. Onun Sokratla söhbətləri vasitəsilə “insan və cəmiyyət” fəlsəfəsi doğuldu.
Sokrat və Simon görüşəndə, antik fəlsəfə özünün yeni dövrünə qədəm qoydu.
V. Zeev SLEPAK, sosioloq